Biện pháp tu từ là gì? Sẽ được học biện pháp tu từ ở cấp học nào?

Nội dung chính

• Biện pháp tu từ là gì?
• Các biện pháp tu từ sẽ được học trong chương trình cấp học nào?
• Phương pháp dạy đọc đối với môn Tiếng Việt cho học sinh tiểu học?

Biện pháp tu từ là gì?

Biện pháp tu từ là những cách sử dụng từ ngữ đặc biệt, không theo nghĩa thông thường mà nhằm mục đích nhấn mạnh, tô đậm ý, tạo ra những hình ảnh, âm thanh, cảm xúc sinh động, gây ấn tượng cho người đọc, người nghe.

Nói một cách đơn giản hơn, biện pháp tu từ là những "chiêu thức" mà người viết, người nói sử dụng để làm cho câu văn, bài thơ trở nên hay hơn, sinh động hơn và dễ hiểu hơn.

- Một số loại biện pháp tu từ thường gặp:

+ So sánh: So sánh sự vật, hiện tượng này với sự vật, hiện tượng khác để làm nổi bật đặc điểm của sự vật, hiện tượng được so sánh. Ví dụ: "Trẻ em như búp trên cành."

+ Nhân hóa: Gán cho vật, cây cối, con vật những đặc điểm, hành động của con người. Ví dụ: "Cây bàng già đứng trầm ngâm suy nghĩ."

+ Ẩn dụ: Dùng sự vật, hiện tượng này để gọi tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng. Ví dụ: "Bàn tay mẹ là mái nhà che chở."

+ Hoán dụ: Lấy một bộ phận để chỉ toàn thể, hoặc lấy cái cụ thể để chỉ cái trừu tượng. Ví dụ: "Cái nôi của cách mạng."

+ Điệp từ: Lặp lại một từ hoặc cụm từ nhiều lần để nhấn mạnh ý. Ví dụ: "Đi đi em, khi trời vừa tang tảng."

+ Câu hỏi tu từ: Đặt câu hỏi không nhằm mục đích tìm câu trả lời mà nhằm mục đích khẳng định hoặc phủ định một điều gì đó. Ví dụ: "Ai cũng biết rằng tình yêu thương là rất quan trọng."

+ Liệt kê: Liệt kê nhiều từ, cụm từ cùng loại để tăng sức gợi hình, gợi cảm. Ví dụ: "Trời xanh, biển rộng, cát trắng."

*Lưu ý: Thông tin chỉ mang tính chất tham khảo./.

Biển pháp tu từ là gì? (Hình từ Internet)

>>> Xem thêm: Cách viết đoạn văn ghi lại cảm xúc sau khi đọc một bài thơ bốn chữ hoặc năm chữ Ngữ văn lớp 7?

>>> Xem thêm: Hướng dẫn soạn bài luyện từ và câu từ đồng nghĩa Tiếng Việt lớp 5?

>>> Xem thêm: Tìm hiểu cách viết bài văn tả phong cảnh môn Tiếng Việt lớp 5 ra sao?

>>> Xem thêm: Lập dàn ý cho bài văn tả phong cảnh lớp 5?

>>> Xem thêm: Top 10 bài văn tả phong cảnh lớp 5 ngắn gọn hay nhất?

>>> Xem thêm: Hướng dẫn soạn bài Trước cổng trời Tiếng Việt lớp 5?

>>> Xem thêm: Hướng dẫn soạn bài Đồng dao mùa xuân Ngữ Văn lớp 7 ngắn gọn?

>>> Xem thêm: Yêu cầu cần đạt môn Tiếng Việt lớp 5?

>>> Xem thêm: Yêu cầu về tốc độ đọc của học sinh lớp 3 theo chương trình mới là bao nhiêu?

>>> Xem thêm: Yêu cầu cần đạt môn Tiếng Việt lớp 4 chương trình 2018 là gì?

Các biện pháp tu từ sẽ được học trong chương trình cấp học nào?

Căn cứ Mục IV Chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn ban hành kèm theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT, thì yêu cầu cần đạt môn Tiếng Việt nói chung trên khung chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn cụ thể như sau:

- Yêu cầu cần đạt về phẩm chất chủ yếu và năng lực chung

Môn Ngữ văn góp phần hình thành, phát triển ở học sinh những phẩm chất chủ yếu và năng lực chung theo các mức độ phù hợp với môn học, cấp học đã được quy định tại Chương trình tổng thể.

- Yêu cầu cần đạt về năng lực đặc thù

+ Yêu cầu cần đạt ở cấp tiểu học

++ Năng lực ngôn ngữ

Đọc đúng, trôi chảy và diễn cảm văn bản; hiểu được nội dung chính của văn bản, chủ yếu là nội dung tường minh; bước đầu hiểu được nội dung hàm ẩn như chủ đề, bài học rút ra từ văn bản đã đọc.

Ở cấp tiểu học, yêu cầu về đọc gồm yêu cầu về kĩ thuật đọc và kĩ năng đọc hiểu. Đối với học sinh các lớp đầu cấp (lớp 1, lớp 2), chú trọng cả yêu cầu đọc đúng với tốc độ phù hợp và đọc hiểu nội dung đơn giản của văn bản. Đối với học sinh lớp 3, lớp 4 và lớp 5, chú trọng nhiều hơn đến yêu cầu đọc hiểu nội dung cụ thể, hiểu chủ đề, hiểu bài học rút ra được từ văn bản.

Từ lớp 1 đến lớp 3, viết đúng chính tả, từ vựng, ngữ pháp; viết được một số câu, đoạn văn ngắn; ở lớp 4 và lớp 5 bước đầu viết được bài văn ngắn hoàn chỉnh, chủ yếu là bài văn kể, tả và bài giới thiệu đơn giản.

Viết được văn bản kể lại những câu chuyện đã đọc, những sự việc đã chứng kiến, tham gia, những câu chuyện do học sinh tưởng tượng; miêu tả những sự vật, hiện tượng quen thuộc; giới thiệu về những sự vật và hoạt động gần gũi với cuộc sống của học sinh. Viết đoạn văn nêu những cảm xúc, suy nghĩ của học sinh khi đọc một câu chuyện, bài thơ, khi chứng kiến một sự việc gợi cho học sinh nhiều cảm xúc; nêu ý kiến về một vấn đề đơn giản trong học tập và đời sống; viết một số kiểu văn bản như: bản tự thuật, tin nhắn, giấy mời, thời gian biểu, đơn từ,...; bước đầu biết viết theo quy trình; bài viết cần có đủ ba phần (mở bài, thân bài, kết bài).

Trình bày dễ hiểu các ý tưởng và cảm xúc; bước đầu biết sử dụng cử chỉ, điệu bộ thích hợp khi nói; kể lại được một cách rõ ràng câu chuyện đã đọc, đã nghe; biết chia sẻ, trao đổi những cảm xúc, thái độ, suy nghĩ của mình đối với những vấn đề được nói đến; biết thuyết minh về một đối tượng hay quy trình đơn giản.

Nghe hiểu với thái độ phù hợp và nắm được nội dung cơ bản; nhận biết được cảm xúc của người nói; biết cách phản hồi những gì đã nghe.

+ Năng lực văn học

Phân biệt văn bản truyện và thơ (đoạn, bài văn xuôi và đoạn, bài văn vần); nhận biết được nội dung văn bản và thái độ, tình cảm của người viết; bước đầu hiểu được tác dụng của một số yếu tố hình thức của văn bản văn học (ngôn từ, nhân vật, cốt truyện, vần thơ, so sánh, nhân hoá). Biết liên tưởng, tưởng tượng và diễn đạt có tính văn học trong viết và nói.

Đối với học sinh lớp 1 và lớp 2: nhận biết được văn bản nói về ai, về cái gì; nhận biết được nhân vật trong các câu chuyện, vần trong thơ; nhận biết được truyện và thơ.

Đối với học sinh lớp 3, lớp 4 và lớp 5: biết cách đọc diễn cảm văn bản văn học; kể lại, tóm tắt được nội dung chính của câu chuyện, bài thơ; nhận xét được các nhân vật, sự việc và thái độ, tình cảm của người viết trong văn bản; nhận biết được thời gian và địa điểm, một số kiểu vần thơ, nhịp thơ, từ ngữ, hình ảnh đẹp, độc đáo và tác dụng của các biện pháp tu từ nhân hoá, so sánh. Hiểu được ý nghĩa hoặc bài học rút ra từ văn bản. Viết được đoạn, bài văn kể chuyện, miêu tả thể hiện cảm xúc và khả năng liên tưởng, tưởng tượng.

Như vậy, có thể thấy rằng biện pháp tu từ sẽ được học ở cấp tiểu học và có thể học tiếp tục và nâng cao hơn ở các cấp học THCS và THPT.

Phương pháp dạy đọc đối với môn Tiếng Việt cho học sinh tiểu học?

Căn cứ tiểu mục 3 Mục 6 Chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn ban hành kèm theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT, quy định về phương pháp dạy đọc cho học sinh tiểu học khi học môn Tiếng Việt như sau:

(1) Dạy đọc hiểu văn bản nói chung:

Yêu cầu học sinh đọc trực tiếp toàn bộ văn bản, chú ý quan sát các yếu tố hình thức của văn bản, từ đó có ấn tượng chung và tóm tắt được nội dung chính của văn bản;

Tổ chức cho học sinh tìm kiếm, phát hiện, phân tích, suy luận ý nghĩa các thông tin, thông điệp, quan điểm, thái độ, tư tưởng, tình cảm, cảm xúc,... được gửi gắm trong văn bản; hướng dẫn học sinh liên hệ, so sánh giữa các văn bản, kết nối văn bản với bối cảnh lịch sử, văn hoá, xã hội, kết nối văn bản với trải nghiệm cá nhân học sinh,... để hiểu sâu hơn giá trị của văn bản, biết vận dụng, chuyển hoá những giá trị ấy thành niềm tin và hành vi ứng xử của cá nhân trong cuộc sống hằng ngày.

(2) Dạy đọc hiểu văn bản văn học: Văn bản văn học cũng là một loại văn bản, nên dạy đọc hiểu văn bản văn học cũng cần tuân thủ cách đọc hiểu văn bản nói chung.

Tuy nhiên, văn bản văn học có những đặc điểm riêng vì thế giáo viên tổ chức cho học sinh tìm hiểu, giải mã văn bản văn học theo một quy trình phù hợp với đặc trưng của văn bản nghệ thuật.

Học sinh cần được hướng dẫn, luyện tập đọc tác phẩm văn học theo quy trình từ tri nhận văn bản ngôn từ đến khám phá thế giới hình tượng nghệ thuật và tìm kiếm, đúc kết nội dung ý nghĩa; kĩ năng tìm kiếm, diễn giải mối quan hệ giữa cái “toàn thể” và chi tiết “bộ phận” của văn bản, phát hiện tính chỉnh thể, tính thống nhất về nội dung và hoàn chỉnh về hình thức của tác phẩm văn học.

Phương pháp dạy đọc phải tập trung kích hoạt việc đọc tích cực, sáng tạo ở chủ thể đọc.

Hướng dẫn và khích lệ học sinh chủ động, tự tin, phát huy vai trò “đồng sáng tạo” trong tiếp nhận tác phẩm; hứng thú tham gia kiến tạo nghĩa cho văn bản; biết so sánh đối chiếu, liên hệ mở rộng, huy động vốn hiểu biết cá nhân, sử dụng trải nghiệm cuộc sống của bản thân để đọc hiểu, trải nghiệm văn học, phát hiện những giá trị đạo đức, văn hoá và triết lí nhân sinh, từ đó biết vận dụng, chuyển hoá thành giá trị sống.

Khi dạy học đọc hiểu, giáo viên chú ý giúp học sinh tự phát hiện thông điệp, ý nghĩa, góp phần lấp đầy “khoảng trống” của văn bản. Giáo viên có những gợi ý, nhưng không lấy việc phân tích, bình giảng của mình thay thế cho những suy nghĩ của học sinh; tránh đọc chép và hạn chế ghi nhớ máy móc.

Sử dụng đa dạng các loại câu hỏi ở những mức độ khác nhau để thực hiện dạy học phân hóa và hướng dẫn học sinh đọc hiểu văn bản, hình thành kĩ năng đọc.

Tuỳ vào đối tượng học sinh ở từng cấp học, lớp học và thể loại của văn bản văn học mà vận dụng các phương pháp, kĩ thuật và hình thức dạy học đọc hiểu cho phù hợp như:

Đọc diễn cảm, đọc phân vai, kể chuyện, đóng vai để giải quyết một tình huống, diễn kịch, sử dụng câu hỏi, hướng dẫn ghi chép trong tiến trình đọc bằng các phiếu ghi chép, phiếu học tập, nhật kí đọc sách, tổ chức cho học sinh thảo luận về văn bản, chuyển thể tác phẩm văn học từ thể loại này sang thể loại khác, vẽ tranh, làm phim, trải nghiệm những tình huống mà nhân vật đã trải qua,...

Một số phương pháp dạy học khác như đàm thoại, vấn đáp, diễn giảng, nêu vấn đề,... cũng cần được vận dụng một cách phù hợp theo yêu cầu phát triển năng lực cho học sinh.

>> Xem Chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn ban hành kèm theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT:

Tải