Đề thi giữa kì 2 môn Ngữ văn lớp 8 năm 2025? Hướng dẫn giải chi tiết?

Phòng Giáo dục và Đào tạo ...

Đề thi giữa kì 2 môn Ngữ văn lớp 8 năm 2025

Môn: Ngữ văn 8

Thời gian làm bài: phút

(Đề số 1)

Phần I. Đọc hiểu (6,0 điểm)

Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

Cặp mắt anh lại đang nhìn xói vào cái mặt tôi đang được bàn tay anh dằn ngửa ra. Da mặt tôi cứ dày lên. Tôi nhắm mắt, rồi mở mắt. Mỗi lúc mở mắt, tôi không thể nhìn đi đâu khác cặp mắt anh. Trời ơi, có lẽ tôi ngồi trên ghế cắt tóc ở cái quán này đã một nửa thế kỷ? Chốc nữa, sắp tới, anh sẽ làm gì tôi đây?

- Đồ dối trá, mày hãy nhìn coi, bà mẹ tao khóc đã lòa cả hai mắt kia! Bây giờ thì tấm hình tao đã được trưng trên các tạp chí hội họa của khắp các nước. Người ta đã trân trọng ghi tên mày bên dưới, bên cạnh mấy chữ: "Chân dung chiến sĩ giải phóng". Thật là danh tiếng quá!

- Tôi là một nghệ sĩ chứ có phải đâu là một anh thợ vẽ truyền thần, công việc nghệ sĩ là phục vụ cả một số đông người, chứ không phải chỉ phục vụ một người! Anh chỉ là một cá nhân, với một cái chuyện riêng của anh, anh hãy chịu để cho tôi quên đi, để phục vụ cho cái đích lớn lao hơn. Anh đã thấy đấy, bức "chân dung chiến sĩ giải phóng" đã đóng góp đôi chút vào công việc làm cho thế giới hiểu cuộc kháng chiến của chúng ta thêm!

"A ha! Vì mục đích phục vụ số đông của người nghệ sĩ cho nên anh quên tôi đi hả... Có quyền lừa dối hả? Thôi, anh bước khỏi mắt tôi đi. Anh cút đi!".

Một bận, đến hai ngày liền tôi không thấy anh thợ của tôi làm việc. Cái quán cắt tóc bỏ vắng hai ngày liền. Sáng ngày thứ ba vẫn thế. Và lại thấy một người đàn bà ra dọn dẹp, chứ không phải bà cụ già lòa như mọi ngày. Tôi chạy sang. Chiếc ghế cắt tóc không còn nữa. Chỉ còn chiếc gương và mấy cái chai lọ. Người đàn bà hỏi tôi:

- Bác đến cắt tóc?

- Vâng.

- Nhà em mấy hôm nay đang dọn cái chỗ làm mới ở phố ngoài kia. Ngày mai xong. Xin mời bác đến.

Vợ anh có vẻ trạc tuổi gần ba mươi. Một khuôn mặt đàn bà hiền lành. Chị vừa nói vừa bóc tấm tranh của tôi ra. Tôi gợi chuyện.

- Bức tranh đẹp đấy chứ, chị nhỉ?

Người đàn bà hơi đỏ mặt, cuốn tấm tranh lại một cách cẩn thận. Lâu sau mới đáp:

- Anh nhà tôi bảo: Anh bộ đội trong tờ tranh này chính là người ta vẽ anh ấy. Hồi anh ấy còn ở bộ đội trong B. Cho nên mới mua về treo.

- Anh ấy nói với chị thế?

- Vâng.

- Hôm trước tôi đến cắt tóc ở đây có thấy một bà cụ...

- Là mẹ anh nhà tôi. Thế ra bác là khách quen?

- Vâng. Bà cụ bị tật lâu chưa?

- Thưa đã lâu. Đã chín năm nay.

- Vì sao?

- Bà cụ lòa đi cũng vì anh nhà tôi. Ngày đó bỗng nhiên có tin ra nhà tôi hy sinh. Bà cụ đâm ốm. Anh ấy là con một. Bà cụ nhớ anh ấy, nửa đêm cũng trở dậy đi lang thang. Cứ khóc hoài...

- Bà cụ lòa từ năm nào, chị biết không?

- Từ 69.

- Từ tháng mấy?

- Tôi cũng không nhớ thật rõ, có lẽ khoảng giữa năm.

Tôi ra đến Hà Nội vào đầu tháng ba năm ấy. Nếu tôi là một người tử tế ra thì không khéo bà cụ không bị lòa, không những thế mà tôi còn có thể làm cho bà cụ khỏe ra! Chính tôi đã làm cho bà mẹ anh trở thành mù lòa?

[…] Tôi quyết định phải trở lại cái quán kia. Tôi quyết định phải chường cái mặt mình ra, chứ không được lẩn tránh. Tôi không cho phép tôi chạy trốn. Bà cụ lại ngước mắt lên nhìn tôi như lần trước khuôn mặt đờ đẫn và hoan hỉ:

- Thưa ông đến cắt tóc?

- Vâng ạ!

Anh thợ cắt tóc nghe mẹ lên tiếng mới quay người lại. Tôi vừa kịp nhận ra được từ nơi cặp mắt vẫn còn trẻ của anh chiếu thẳng về phía tôi một cái nhìn ban đầu soi mói, ngạc nhiên, rồi hơi nghiêm mặt lại. Nhưng những diễn biến phản ứng trên cái mặt người thợ chỉ diễn ra nhanh như một cái chớp mắt. Ngay sau đó anh lại trở lại cái vẻ mặt và cử chỉ từ tốn, điềm đạm, ân cần của một người thợ cắt tóc đứng đắn và yêu nghề.

Da mặt tôi tự nhiên dày cộm lên.

- Mời bác ngồi!

Tôi cố trấn tĩnh để khỏi run lập cập, bước tới ngồi vào cái ghế gỗ như một cái ghế tra điện.

- Bác vẫn cắt như cũ?

- Vâng.

…

"Lần này anh lại đối xử với tôi như lần trước đây?"

"Phải".

"Anh cũng không trách mắng, chỉ trán chỉ mặt tôi?"

"Không! Anh cứ yên tâm. Trước sau tôi vẫn coi anh là một nghệ sĩ tài năng đã có nhiều cống hiến cho xã hội".

"Bây giờ anh nói với tôi một điều gì đi, khuyên tôi một nhời đi!"

"Không".

"Tôi có phải cút khỏi đây không?"

"Không. Anh cứ đến đây. Tôi cắt cho anh kỹ lắm, anh biết đấy!"

Gần nửa năm, tôi đã để vào bức tranh sơn mài tất cả công sức và sự suy nghĩ, và trong suốt thời gian ấy, một đôi lần tôi cũng gợi lại chuyện cũ nhưng người thợ vẫn một mực cố tỏ ra chưa hề bao giờ quen biết tôi. Trở về làm một anh thợ cắt tóc cũng như lúc ở bộ đội, anh vẫn lẳng lặng sống như vậy để cho người chung quanh tự phán xét lấy những công việc đã làm. Lời đề nghị rụt rè của anh: Xin mọi người hãy tạm ngừng một phút cái nhịp sống bận bịu, chen lấn, để tự suy nghĩ về chính mình.

Bây giờ thì cái tác phẩm mới của tôi đã hoàn thành. Tôi đang đối mặt với chính mình, để viết những dòng này, như những lời chú giải cho một tác phẩm hội họa thể hiện một cái mặt người rất lớn: những luồng ánh sáng hàng nghìn nến từ phía trước và trên đầu chiếu thẳng xuống một nửa mái đầu tóc tốt rợp như một khu rừng đen bí ẩn, và một nửa mái tóc đã cắt, thoạt trông như một phần bộ óc mầu xám vừa bị mổ phanh ra. Phần bên dưới khuôn mặt như vẫn đang được giấu kín dưới một cái mặt nạ: dưới cằm và hai bên mép phủ kín bọt xà phòng.

Không trông rõ miệng, chỉ thấy một vệt mầu đen lờ mờ nổi bồng bềnh trên những đám bọt xà phòng. Và nổi bật trên cái khuôn mặt là đôi mắt mở to, khắc khoải, bồn chồn, đầy nghiêm khắc, đang nhìn vào nội tâm.

(Trích truyện ngắn Bức tranh, Nguyễn Minh Châu,

tập Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành,1983)

Câu 1. Đoạn trích được kể theo ngôi thứ mấy?

A. Ngôi thứ nhất

B. Ngôi thứ hai

C. Ngôi thứ ba

D. Ngôi thứ hai và ngôi thứ ba

Câu 2. Phương thức biểu đạt chính của văn bản trên là gì?

A. Miêu tả

B. Biểu cảm

C. Tự sự

D. Nghị luận

Câu 3. Đoạn trích trên có sự xuất hiện của mấy nhân vật?

A. 1

B. 2

C. 3

D. 4

Câu 4. Bức tranh của người họa sĩ vẽ có tên là gì?

A. “Chân dung người chiến sĩ”

B. “Chân dung anh bộ đội cụ Hồ”

C. “Chân dung người chiến sĩ quả cảm”

D. “Chân dung chiến sĩ giải phóng"

Câu 5. Câu sâu thuộc kiểu câu nào phân theo mục đích nói?

“Đồ dối trá, mày hãy nhìn coi, bà mẹ tao khóc đã lòa cả hai mắt kia!”

A. Câu đơn

B. Câu ghép

C. Câu cảm thán

D. Câu cầu khiến

Câu 6. Vì sao bà mẹ (bà cụ) bị mù lòa cả hai mắt?

A. Bà cụ ốm một trận rất nặng rồi hai mắt lòa đi.

B. Bà cụ khóc thương tới lòa hai mắt khi nghe tin con trai hy sinh.

C. Bà cụ bị mù lòa hai mắt bẩm sinh.

D. Bà cụ gặp tai nạn khiến hai mắt bị mù lòa.

Câu 7. Trên cương vị là một người họa sĩ, nhân vật “tôi” là người như thế nào?

A. Là một nghệ sĩ tài năng, anh ta vốn nghiêm túc với nghệ thuật và công việc.

B. Là một nghệ sĩ nổi tiếng, với mong muốn vẽ được bức tranh để đời.

C. Là nghệ sĩ vẽ tranh kém nổi, sống nhờ nghề vẽ tranh.

D. Là nghệ sĩ tài ba, được học qua nhiều trường lớp và các họa sĩ nổi tiếng.

Câu 8. Sau khi biết lí do mẹ của anh thợ cắt tóc bị mù, nhân vật “tôi” có thái độ như thế nào?

A. Nhận ra lỗi lầm của bản thân và cảm thấy day dứt, trăn trở.

B. Chưa nhận ra lỗi lầm nhưng cảm thấy buồn thương.

C. Cảm thấy lo lắng, sợ hãi.

D. Cảm thấy hoảng hốt, hồi hộp.

Câu 9 (1,0 điểm) Em hiểu như thế nào về lời đề nghị rụt rè của anh thợ cắt tóc trong quá khứ được gợi lại từ dòng hồi tưởng của nhân vật “tôi”: Xin mọi người hãy tạm ngừng một phút cái nhịp sống bận bịu, chen lấn, để tự suy nghĩ về chính mình.

Câu 10 (1,0 điểm) Trình bày suy nghĩ của em về người thợ cắt tóc trong đoạn trích “Bức tranh” của tác giả Nguyễn Minh Châu.

Phần II. Viết (4,0 điểm)

Truyện ngắn “Bức tranh” đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong sáng tác của Nguyễn Minh Châu khi ông chuyển hướng sáng tác sang kiểu nhân vật tư tưởng. Dựa vào đoạn trích trên, em hãy viết bài văn nghị luận phân tích, đánh giá về các nhân vật trong truyện ngắn “Bức tranh” của Nguyễn Minh Châu.

Câu

Đáp án

Điểm

Câu 1

A. Ngôi thứ nhất

0,5 điểm

Câu 2

C. Tự sự

0,5 điểm

Câu 3

D. 4

0,5 điểm

Câu 4

D. “Chân dung chiến sĩ giải phóng"

0,5 điểm

Câu 5

C. Câu cảm thán

0,5 điểm

Câu 6

B. Bà cụ khóc thương tới lòa hai mắt khi nghe tin con trai hy sinh.

0,5 điểm

Câu 7

A. Là một nghệ sĩ tài năng, anh ta vốn nghiêm túc với nghệ thuật và công việc.

0,5 điểm

Câu 8

A. Nhận ra lỗi lầm của bản thân và cảm thấy day dứt, trăn trở.

0,5 điểm

Câu 9

HS đưa ra suy nghĩ của mình từ lời đề nghị của anh thợ cắt tóc trong quá khứ khi anh còn là một người chiến sĩ.

1,0 điểm

Câu 10

Học sinh đưa ra ý kiến của mình về nhân vật người thợ cắt tóc trong đoạn trích “Bức tranh” của Nguyễn Minh Châu

1,0 điểm

Nguyễn Minh Châu là một trong những cây bút tiêu biểu của văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới, người đã mở đường cho sự chuyển mình từ văn học cách mạng sang văn học phản ánh sâu sắc những vấn đề nhân sinh và tư tưởng. Truyện ngắn “Bức tranh” được sáng tác vào giai đoạn cuối đời của ông, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng khi ông chuyển hướng sang xây dựng kiểu nhân vật tư tưởng. Trong tác phẩm này, hai nhân vật chính - người họa sĩ và người đàn bà - không chỉ là những con người cụ thể mà còn là biểu tượng cho những trăn trở sâu sắc về nghệ thuật, con người và cuộc sống. Qua việc phân tích hai nhân vật này, ta sẽ thấy rõ tài năng của Nguyễn Minh Châu trong việc khắc họa những tầng ý nghĩa phức tạp của đời sống tinh thần.

“Bức tranh” kể về cuộc gặp gỡ giữa người họa sĩ - nhân vật “tôi” - và người đàn bà bí ẩn trong một buổi chiều mưa. Người họa sĩ, từng nổi tiếng với bức tranh vẽ người đàn bà trong chiến tranh, nay đối diện với chính nguyên mẫu của bức tranh ấy. Cuộc đối thoại giữa họ không chỉ là sự hồi tưởng về quá khứ mà còn là dịp để cả hai đối diện với những câu hỏi lớn về bản chất của nghệ thuật, sự thật và giá trị của con người. Hai nhân vật chính trong truyện, người họa sĩ và người đàn bà, được Nguyễn Minh Châu xây dựng như những “nhân vật tư tưởng”, mang trong mình những suy tư vượt lên trên câu chuyện cá nhân.

Người họa sĩ là nhân vật trung tâm, đồng thời là người kể chuyện, đại diện cho một nghệ sĩ đầy trăn trở về sứ mệnh nghệ thuật. Ông từng thành công rực rỡ với bức tranh vẽ người đàn bà trong chiến tranh, được ca ngợi là “một tác phẩm lớn” bởi khả năng khơi gợi cảm xúc và tinh thần thời đại. Tuy nhiên, khi gặp lại nguyên mẫu - người đàn bà thực sự - ông rơi vào trạng thái bối rối, hoang mang. Điều này cho thấy ông không chỉ là một nghệ sĩ tài năng mà còn là một con người nhạy cảm, luôn tự vấn về mối quan hệ giữa nghệ thuật và đời sống.

Sự day dứt về nghệ thuật: Người họa sĩ nhận ra rằng bức tranh nổi tiếng của mình, dù đẹp và đầy cảm xúc, lại không phản ánh trọn vẹn sự thật về người đàn bà. Ông đã “tô vẽ” cô ấy thành một biểu tượng anh hùng, trong khi thực tế, cô là một con người bình thường với những nỗi đau, mất mát không lời. Sự giằng xé giữa lý tưởng nghệ thuật và hiện thực cuộc đời khiến ông trở thành một nhân vật tư tưởng, đặt câu hỏi về giá trị đích thực của sáng tạo. Qua lời kể, ta thấy người họa sĩ vừa tự hào về thành tựu của mình, vừa bất an khi đối diện với ký ức và trách nhiệm của một người cầm cọ. Ông không ngừng tự vấn: “Tôi đã làm gì với cuộc đời cô ấy qua bức tranh?” - câu hỏi ấy cho thấy sự tỉnh thức của một tâm hồn nghệ sĩ chân chính.

Ngoài ra, ta thấy người đàn bà là nguyên mẫu của bức tranh, một chứng nhân sống của chiến tranh và cũng là biểu tượng cho những con người vô danh chịu đựng thầm lặng. Cô xuất hiện trong buổi chiều mưa với dáng vẻ tiều tụy, bình dị, khác xa hình ảnh hào hùng mà người họa sĩ từng khắc họa. Qua nhân vật này, Nguyễn Minh Châu gửi gắm những suy tư sâu sắc về số phận con người trong lịch sử.

Người đàn bà từng là một cô gái trẻ, xinh đẹp trong chiến tranh, nhưng giờ đây chỉ còn là một người phụ nữ nghèo khổ, sống lay lắt với những vết thương lòng không bao giờ lành. Chồng và con cô đã hy sinh, còn cô thì bị lãng quên giữa dòng chảy của thời gian. Hình ảnh ấy đối lập hoàn toàn với bức tranh lộng lẫy, làm nổi bật sự nghiệt ngã của hiện thực.

Dù không nói nhiều, người đàn bà lại là một nhân vật tư tưởng mạnh mẽ. Cô không trách cứ người họa sĩ, nhưng sự im lặng và ánh mắt của cô như một lời chất vấn: nghệ thuật có thực sự mang lại ý nghĩa cho cuộc đời cô? Qua đó, cô trở thành hiện thân của những con người bị lịch sử bỏ qua, buộc người đọc phải suy ngẫm về giá trị của sự thật và lòng trắc ẩn.

Nguyễn Minh Châu đã khéo léo xây dựng hai nhân vật tương phản nhưng bổ trợ lẫn nhau để làm nổi bật chủ đề tư tưởng của tác phẩm. Người họa sĩ đại diện cho nghệ thuật và lý tưởng, còn người đàn bà là hiện thực và số phận. Qua sự gặp gỡ của họ, tác giả không chỉ kể một câu chuyện mà còn đặt ra những câu hỏi lớn về mối quan hệ giữa nghệ thuật và đời sống, giữa biểu tượng và sự thật.

“Bức tranh” của Nguyễn Minh Châu là một tác phẩm giàu giá trị nhân văn và tư tưởng, để lại trong tôi nhiều cảm xúc sâu lắng. Qua hai nhân vật người họa sĩ và người đàn bà, tôi không chỉ thấy được tài năng bậc thầy của Nguyễn Minh Châu trong việc khắc họa nội tâm con người, mà còn nhận ra những trăn trở sâu sắc về nghệ thuật và cuộc đời. Tác phẩm như một lời nhắc nhở rằng, đằng sau mỗi biểu tượng hào nhoáng là những số phận thực sự cần được lắng nghe và thấu hiểu. Với tôi, “Bức tranh” không chỉ là một truyện ngắn mà còn là một bài học về sự chân thành và trách nhiệm trong sáng tạo cũng như trong cuộc sống.