Bản án 28/2019/DS-ST ngày 24/09/2019 về tranh chấp bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do sức khỏe, tài sản bị xâm phạm

TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN TỊNH BIÊN, TỈNH AN GIANG

BẢN ÁN 28/2019/DS-ST NGÀY 24/09/2019 VỀ TRANH CHẤP BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI NGOÀI HỢP ĐỒNG DO SỨC KHỎE, TÀI SẢN BỊ XÂM PHẠM

Trong ngày 24 tháng 9 năm 2019 tại Trụ sở Tòa án nhân dân huyện Tịnh Biên xét xử sơ thẩm công khai vụ án thụ lý số: 127/2018/TLST-DS ngày 15 tháng 8 năm 2018 “Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do sức khỏe, tài sản bị xâm phạm” theo Quyết định đưa vụ án ra xét xử số: 17/2019/QĐXXST-DS ngày 31 tháng 5 năm 2019 và Quyết định hoãn phiên tòa số 67/2019/QĐST-DS ngày 30 tháng 8 năm 2019 giữa các đương sự:

- Nguyên đơn: Bà Neàng Q, sinh năm 1948, có mặt.

Bà Neàng Sóc V, sinh năm 1975, có mặt.

Cùng cư trú: Tổ 2, ấp B, xã A, huyện T, tỉnh A.

Người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bà Neàng Q: Ông Phan Văn H, trợ giúp viên pháp lý của Trung tâm trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh An Giang, có mặt.

- Bị đơn: Bà Châu Thạch P, sinh năm 1970, có mặt.

Ông Chau Thạch H, sinh năm 1971, có mặt.

Cùng cư trú: Tổ 2, ấp B, xã A, huyện T, tỉnh A.

- Người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan: Bà Neàng C, sinh năm 1992, nơi cư trú: Tổ 2, ấp B, xã A, huyện T, tỉnh A , vắng mặt.

- Người làm chứng: Bà Hoàng Thị L (tên gọi khác Sa Q), sinh năm 1952, nơi cư trú: Tổ 2, ấp B, xã A, huyện T, tỉnh A có mặt.

- Người phiên dịch: Ông Lục Tà D – cán bộ Đài truyền thanh huyện Tịnh Biên.

NỘI DUNG VỤ ÁN

- Tại đơn khởi kiện ngày 24 tháng 7 năm 2019 và quá trình giải quyết vụ án cũng như tại phiên tòa hôm nay:

+ Bà Neàng Q trình bày: Bà có quan hệ xui gia với ông Chau Thạch H và bà Châu Thạch P đều ở gần nhà tại ấp B, xã A, huyện T, sự việc xảy ra sáng ngày 11/01/2019 ông H và bà P qua nhà chửi và đánh bà, cho rằng bà làm bể ống nước. Bà P dùng cây tầm vong, đánh trúng vai, tay, chân của bà, còn ông H thì bà không xác định có đánh hay không do lúc đó bị ngất. Sự việc xảy ra có những người ở xóm chứng kiến, bà phải đi điều trị bệnh tại Trung tâm y tế huyện Tịnh Biên từ ngày 11/01/2019 đến ngày 17/01/2019 xuất viện.

Tại phiên tòa hôm nay bà rút một phần yêu cầu, chỉ yêu cầu ông H, bà P phải bồi thường tổng chi phí điều trị bệnh là 4.195.000 đồng, gồm:

1. Hóa đơn từ ngày 11/01/2019 đến ngày 18/01/2019 là 1.701.486 đồng;

2. City não 800.000 đồng (không có hóa đơn).

3. Chi phí người nuôi bệnh mỗi ngày 150.000 đồng x 6 ngày = 900.000 đồng.

4. Tài sản hư hỏng: tổng cộng 595.000 đồng, gồm: (01 cái lu 500.000đ;

5 cái chén 75.000đ; 8 miếng ngói 20.000 đồng).

5. Tiền xe 200.000 đồng.

+ Bà Neàng Sóc V trình bày: Bà có quan hệ bà con với ông Chau Thạch H và bà Châu Thạch P, con ông bà là Neàng C là em dâu của bà đều ở gần nhà, sự việc xảy ra vào chiều ngày 10/01/2019 ông H, bà P và Neàng C có xảy ra cải vả, bà bị nắm tóc, nhưng được mọi người can ngăn ra, đưa bà đi chích thuốc (không có hóa đơn). Đến sáng ngày 11/01/2019 ông H, bà P và Neàng C tiếp tục qua nhà bà chửi. Bà bị Neàng C đánh trúng vai, mặt….nên bà lấy cấy xà beng quơ đánh lại không biết có trúng Neàng C hay không, bà xác định việc đánh nhau ngày 11/01/2019 chỉ bị Neàng C đánh, ông H, bà P không có đánh bà. Hậu quả sau khi bị đánh bà phải đi điều trị bệnh tại Trung tâm y tế huyện Tịnh Biên từ ngày 11/01/2019 đến ngày 17/01/2019 xuất viện.

Bà yêu cầu ông H, bà P phải bồi thường tổng chi phí điều trị bệnh là 4.972.000 đồng, gồm:

1. Điều trị từ ngày 11/01/2019 đến ngày 18/01/2019 là 2.972.000 đồng (có hóa đơn 2.170.000 đồng);

2. Tiền xe 200.000 đồng.

3. Chi phí người nuôi bệnh mỗi ngày 150.000 đồng x 6 ngày = 900.000 đồng.

4. Mất thu nhập: mỗi ngày 150.000 đồng x 6 ngày = 900.000 đồng.

- Ý kiến của bị đơn trong quá trình giải quyết vụ án và tại phiên tòa như sau:

+ Ông Chau Thạch H trình bày: Ông có quan hệ xui gia với bà Neàng Q, sự việc xảy ra trước đó một ngày do bà Neàng Sóc V đào trụ đá cắm qua ranh đất của ông khoảng 0,5m, nên có xảy ra cải vả, nhưng không đánh nhau. Ngày hôm sau ông đi thả bò, về thấy con gái Neàng C bị bể đầu, hỏi ra mới biết bị bà Neàng Q và Neàng Sóc V đánh. Khi sự việc xảy ra ông không có ở nhà, nên bà Neàng Q và Neàng Sóc V yêu cầu ông bồi thường là không đồng ý.

+ Bà Châu Thạch P trình bày: Bà có quan hệ xui gia với bà Neàng Q, ở gần nhà với nhau. Trước đó một ngày sự việc xảy ra, giữa hai bên gia đình có xảy ra cải vải, do bà Neàng Sóc V cắm trụ đá qua ranh đất của bà khoảng 0,5m, nhưng không đánh nhau, tối đến phát hiện ống nước bị gãy, nghĩ bà Neàng Q làm. Nên sáng hôm sau ngày 11/01/2019 Neàng C qua nhà bà Q hỏi thì bị Neàng Sóc V và bà Neàng Q đánh trúng đầu, bà đến can ngăn lấy cây tầm vong quơ bể cái lu và xô bà Q té ngã. Lúc xảy ra sự việc có Chau Kim S (con rễ) can ngăn, còn ông H thì không có mặt, bà xác định bà không có đánh Neàng Sóc V.

Tại biên bản hòa giải ngày 08/02/2019 của Công an xã A bà có đồng ý bồi thường cho bà Q 1.901.000 đồng và 575.000 đồng tiền cái lu, vì thấy bà Q đi nằm viện, chứ sự việc xảy ra bà không có đánh bà Q. Nay bà không đồng ý bồi thường theo yêu cầu của bà Neàng Q và Neàng Sóc V.

- Trong quá trình giải quyết vụ án và tại phiên tòa hôm nay người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan bà Neàng C đều vắng mặt và không có ý kiến trình bày.

- Ý kiến phát biểu của Kiểm sát viên tại phiên tòa:

Thẩm phán được phân công giải quyết vụ án, Hội đồng xét xử, Thư ký Tòa án đã thực hiện đúng trình tự, thủ tục xét xử sơ thẩm vụ án theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự.

Đối với người tham gia tố tụng: Nguyên đơn và bị đơn thực hiện quyền và nghĩa vụ đúng theo quy định tại Điều 70, 71, 72 của Bộ luật tố tụng dân sự. Tuy nhiên người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan chưa thực hiện đúng theo quy định tại Điều 73 của Bộ luật tố tụng dân sự.

Về việc giải quyết vụ án:

+ Đối với yêu cầu của bà Q: Từ các tài liệu, chứng cứ, thẩm tra tại phiên tòa, lời khai người làm chứng xác định được thương tích của bà Q do bà P gây ra, phù hợp về lời khai của nguyên đơn, dấu vết thân thể, hồ sơ bệnh án. Tuy nhiên, không có cơ sở xác định được ông H đã gây thương tích cho bà Q, do đó chỉ chấp nhận một phần yêu cầu, buộc bà P có trách nhiệm bồi thường cho bà Q thiệt hại theo các khoảng chi phí điều trị hợp lý, thực tế cho việc khám chữa, phục hồi sức khỏe, thiệt hại tài sản, như bà Q đã cung cấp gồm: Tiền xe, thuốc và viện phí, chi phí người nuôi bệnh, thiệt hại tài sản.

+ Đối với yêu cầu của bà Neàng Sóc V: Trong tài liệu, chứng cứ cũng như lời khai của bà V khẳng định ngày 11/01/2019 bà chỉ bị Neàng C đánh, lời khai này phù hợp các tài liệu trong hồ sơ vụ án và người làm chứng là bà Ly đã trình bày. Do đó, không có cơ sở xác định được thương tích của bà do ông H, bà P gây ra, nên không có cơ sở chấp nhận yêu cầu này. Giành quyền khởi kiện cho bà V với Neàng C bằng vụ án khác.

- Người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bà Neàng Q tranh luận: Xét về lỗi theo chứng cứ, tài liệu thể hiện trong hồ sơ xác định được bà P có gây ra thương tích cho bà Neàng Q hậu quả làm bà Q phải đi điều trị bệnh tại Trung tâm y tế huyện Tịnh Biên. Xét về mối quan hệ giữa các đương sự có mối quan hệ thân thích, xui gia ở gần với nhau, tuy nhiên do mâu thuẫn nhỏ đã không tự kiềm chế, nên đã gây thương tích cho bà Q. Những yêu cầu bồi thường của bà Q là những chi phí hợp lý, do đó đề nghị Hội đồng xét xử chấp nhận buộc bà P phải bồi thường cho bà Q chi phí điều trị bệnh và tài sản thiệt hại là 4.195.000 đồng.

- Tài liệu, chứng cứ Tòa án thu thập: Biên bản xác minh ngày 31/10/2018, ngày 19/4/2019 và ngày 24/4/2019 tại Công an xã A; Biên bản xác minh ngày 24/4/2019 tại Ban ấp B, xã A, huyện T; Biên bản xác minh ngày 24/4/2019 của người làm chứng; Biên bản xác minh ngày 31/5/2019 tại Cửa hàng vật tư; Hồ sơ Bệnh án của Neàng Q và Neàng Sóc V; Bản sao y toàn bộ hồ sơ tại Cơ quan Công an xã A.

Tại phiên tòa hôm nay nguyên đơn và bị đơn trình bày vẫn giữ nguyên ý kiến;

NHẬN ĐỊNH CỦA TÒA ÁN

Sau khi nghiên cứu các tài liệu có trong hồ sơ vụ án được thẩm tra tại phiên tòa và căn cứ vào kết quả tranh luận tại phiên tòa, Hội đồng xét xử nhận định:

[1] Về thủ tục tố tụng:

- Về thẩm quyền giải quyết: Bị đơn ông Chau Thạch H, bà Châu Thạch P có nơi cư trú tại tổ 2, ấp B, xã A, huyện T, tỉnh A. Tòa án nhân dân huyện Tịnh Biên thụ lý, giải quyết là đúng với quy định tại khoản 6 Điều 26; điểm a khoản 1 Điều 35; điểm a khoản 1 Điều 39 của Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015.

- Người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan bà Neàng C đã được triệu tập hợp lệ lần thứ hai, nhưng vắng mặt tại phiên tòa. Căn cứ điểm b khoản 2 Điều 227, khoản 3 Điều 228 Bộ luật TTDS Tòa án vẫn tiến hành xét xử vụ án.

- Quan hệ pháp luật tranh chấp: Căn cứ theo yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn, thấy rằng giữa nguyên đơn và bị đơn là tranh chấp dân sự do sức khỏe, tài sản bị xâm phạm. Yêu cầu này phù hợp theo quy định điều 584 Bộ luật dân sự năm 2015. Vì vậy, Hội đồng xét xử có căn cứ xác định quan hệ tranh chấp trong vụ án này là tranh chấp dân sự bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do sức khỏe, tài sản bị xâm phạm.

- Theo đơn khởi kiện nguyên đơn có yêu cầu bị đơn là tên ông Châu Thạch H, sinh năm 1971 và bà Neàng P, sinh năm 1970. Tuy nhiên trong quá trình giải quyết vụ án và xác minh tại Công an xã A ngày 31/10/2018 xác định sổ hộ khẩu 0361 tên chủ hộ: Châu Thạch P, sinh 1970, giới tính: nữ, số chứng minh 352216309; Chau Thạch H, sinh năm 1971, giới tính: nam (chồng bà Châu Thạch P) và Neàng C, sinh năm 1992, giới tính: Nữ. Tại phiên tòa hôm nay nguyên đơn xác định người được Tòa án triệu tập các lần hòa giải và có mặt tham gia phiên tòa hôm nay là đúng người bà khởi kiện, nhưng do không biết rõ nên ghi trong đơn không đúng, nên xác định lại họ tên của bị đơn như Tòa án xác minh. Do đó, Tòa án xác định lại bị đơn trong vụ án này là ông Chau Thạch H, sinh năm 1971 và bà Châu Thạch P, sinh năm 1970, cùng cư trú: tổ 2, ấp B, xã A, huyện T, tỉnh A.

[2] Về nội dung:

[2.1] Xét về bồi thường thiệt hại thấy rằng:

Từ các liệu được sao y tại Cơ quan Công an xã A thì thấy rằng: Ngày 10/01/2019 giữa ông Chau Thạch H, bà Châu Thạch P, Neàng C với bà Neàng Sóc V, có xảy ra mâu thuẫn, cãi vả lớn tiếng, nhưng không đánh nhau, nguyên nhân do bà Neàng Sóc V cắm trụ đá qua ranh đất của ông H, bà P. Đến sáng ngày 11/01/2019 thì ông Chau Thạch H, bà Châu Thạch P, Neàng C tiếp tục qua nhà bà Neàng Q, Neàng Sóc V chửi, do nghi ngờ bà Neàng Q bẻ gãy ông nước, nên xảy ra đánh nhau. Hậu quả bà Neàng Q, Neàng Sóc V phải đi điều trị bệnh từ ngày 11 tháng 01 năm 2019 đến ngày 17 tháng 01 năm 2019 tại Trung tâm y tế huyện Tịnh Biên.

- Xét về yêu cầu của bà Neàng Q: Theo các tài liệu xác định tại biên bản lời khai ngày 18/01/2019 bà Q tại Công án xã A khai: “.....bà P chạy lại lấy khúc cây tầm vong đánh trúng vào trán....sau đó bà P cầm khúc cây tầm vong đánh trúng vào chân trái và tay trái nhiều cái...nhưng không biết chồng bà P (Hương) có đánh trúng tôi hây không....”, tại biên bản xem xét dấu vết trên thân thể ngày 15/01/2019 bà Neàng Q cũng khai “vết thương do bà P gây ra....” và tại phiên tòa hôm nay bà cũng không xác định được thương tích do ông H có gây ra thương tích cho bà hây không. Như vậy từ các tài liệu trên, nó phù hợp về thời gian và thương tích tại Hồ sơ bệnh án của Neàng Q “mục 22. Khi vào điều trị: Đa chấn thương/đã thương và phần I. Lý do vào viện: Bệnh bị đánh vào viện”. Ngoài ra lời khai của người làm chứng là bà Hoàng Thị L trình bày (BL 81-82) có xác định “......bà P có đánh bà Q nhưng không biết đánh bằng gì....”, tại phiên tòa hôm nay bà Ly cũng xác định “....bà Châu Thạch P đánh bà Neàng Q, bà Neàng Sóc V thì bị Neàng C nắm đầu đánh, còn ông H có đánh bà Q và Vương hay không thì bà không thấy, do lúc đó bà đi báo Công an.....”, như vậy lời khai người làm chứng phù hợp và khách quan với tình tiết, tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ vụ án.

Từ đó, có thể thấy rằng sự việc dẫn đến hậu quả bà Neàng Q phải đi điều trị bệnh vào ngày 11/01/2019, là do bà Châu Thạch P gây thương tích. Nên có đủ cơ sở xác định bà Châu Thạch P phải chịu trách nhiệm bồi thường cho bà Q. Tuy nhiên, nguyên đơn yêu cầu ông Chau Thạch H, bà Châu Thạch P bồi thường, trong quá trình giải quyết vụ án theo lời khai của người làm chứng bà Hoàng Thị L có khai: “......lúc xảy ra sự việc có mặt ông Chau Thạch H”, tuy nhiên không có tài liệu nào xác định được ông H có tham gia đánh nhau và gây thương tích cho Neàng Q. Nên không đủ cơ sở xác định ông H phải bồi thường thiệt hại theo yêu cầu của bà Q.

Về bồi thường thiệt hại tài sản bà Q cho rằng bà bị thiệt hại 01 cái lu trị giá 500.000 đồng, 05 cái chén trị giá 75.000 đồng và 08 miếng ngói trị giá 20.000 đồng. Theo biên bản xác minh ngày 31/5/2019 Chủ của hàng bán vật tư cho biết: 01 cái lu loại 01 – 200 lít giá khoảng 600.000 đồng; chén 1 chục 55.000 đồng/10 cái; ngói 16.000 đồng/miếng. Như vậy giá trị đòi bồi thường thiệt hại mà bà Q yêu cầu là phù hợp với thực tế.

Các khoản yêu cầu của bà Q tổng cộng 4.195.000 đồng, tuy nhiên Hội đồng xét xử chỉ chấp nhận các chi phí hợp lý, phù hợp theo quy định tại điều 589, 590 Bộ luật dân sự, đó là những thiệt hại thực tế cho việc khám chữa bệnh, phục hồi sức khỏe, thiệt hại tài sản, gồm:

1. Tiền thuốc và viện phí (Hóa đơn từ ngày 11/01/2019 đến ngày 18/01/2019) là 1.700.000 đồng;

2. Thiệt hại tài sản: 595.000 đồng.

3. Tiền xe: 200.000 đồng.

4. Tiền công người nuôi bệnh 150 x 6 = 900.000 đồng.

Tổng cộng: 3.395.000 đồng.

- Đối với yêu cầu của bà Neàng Sóc V yêu cầu ông Chau Thạch H và bà Châu Thạch P bồi thường tổng cộng là 4.972.000 đồng. Tuy nhiên, đối với thương tích của bà Sóc Vương, sau khi xem xét các tài liệu sao y từ Cơ quan Công an xã A thì thấy rằng, tại các biên bản lời khai của Neàng Sóc V ngày 18/01/2018; Biên bản xem xét dấu vết trên thân thể ngày 15/01/2018 bà V đều khẳng định “Vết thương trong lúc xảy ra xô xát do Neàng C gây ra”, tại đơn yêu cầu không xử lý hình sự ngày 18/01/2018 bà cũng có nêu việc bà và Neàng C đánh nhau không có Chau Thạch H và Châu Thạch P, phù hợp nội dung biên bản hòa giải ngày 08/02/2018 tại Công an xã A giữa bà Neàng Qương, Neàng Sóc V, Châu Thạch P, Neàng C thống nhất bà V có nêu ý kiến “Tôi yêu cầu bà Neàng C là người đánh nhau với tôi làm tôi bị thương tích phải bồi thường tiền thuốc điều trị của tôi là 2.310.000 đồng……”. Tại phiên tòa người làm chứng Hoàng Thị L cũng khẳng định “ông H, bà P không có gây thương tích cho bà Sóc V, mà do bà Neàng C đánh nhau với bà V”. Từ những tài liệu, chứng cứ nêu trên có cơ sở xác định người gây thương tích cho bà Neàng Sóc V là do Neàng C gây ra. Tuy nhiên bà V cũng chỉ yêu cầu ông Chau Thạch H và bà Châu Thạch P bồi thường, nhưng không có cơ sở xác định được ông H, bà P gây thương tích cho bà, do đó không có cơ sở chấp nhận yêu cầu này của bà V. Giành cho bà V quyền khởi kiện yêu cầu bà Neàng C bồi thường bằng vụ án khác.

Tại phiên tòa bị đơn tranh luận cho rằng ông bà không có đánh nhau với bà Q, bị đơn không có lỗi, nên không đồng ý bồi thường. Tuy nhiên, theo tranh luận của bị đơn là không có căn cứ để Hội đồng xét xử xem xét.

Đối với nguyên đơn Neàng Q rút một phần yêu cầu khởi kiện, yêu cầu này thuộc phạm vi quyền của nguyên đơn theo quy định tại Điều 71 BLTTDS. Do đó, đình chỉ một phần yêu cầu khởi kiện này.

Do đó, theo ý kiến của Kiểm sát viên và người bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp phát biểu tại phiên tòa đề nghị là có cơ sở.

Từ những phân tích trên, Hội đồng xét xử xét thấy có cơ sở chấp nhận một phần yêu cầu khởi kiện của bà Neàng Q. Buộc bà Châu Thạch P có nghĩa vụ bồi thường thiệt hại cho bà Q số tiền 3.395.000 đồng. Không chấp nhận yêu cầu của bà Neàng Sóc V, giành quyền khởi kiện cho bà với Neàng C bằng vụ án khác.

[3] Về án phí dân sự sơ thẩm: Bị đơn phải chịu án phí không giá ngạch theo đối với yêu cầu của nguyên đơn được chấp nhận. Nguyên đơn được miễn án phí.

Vì các lẽ trên, 

QUYẾT ĐỊNH

Áp dụng:

- Điều 217, Điều 271 và Điều 273 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015;

- Điều 584, 585, 587, 589 và Điều 590 Bộ luật dân sự năm 2015;

- điểm d khoản 1 Điều 12 và Khoản 2 Điều 26 Nghị quyết số 326/2016/UBTVQH14, ngày 30 tháng 12 năm 2016 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định về mức thu, miễn, giảm, thu, nộp, quản lý và sử dụng án phí và lệ phí Tòa án.

Tuyên xử:

1. Chấp nhận một phần yêu cầu khởi kiện của bà Neàng Q đối với bà Châu Thạch P.

- Buộc bà Châu Thạch P có trách nhiệm bồi thường thiệt hại về sức khỏe và thiệt hại tài sản cho bà Neàng Q số tiền 3.395.000 đồng (ba triệu, ba trăm, chín mươi lăm ngàn đồng).

2. Không chấp nhận yêu cầu khởi kiện của bà Neàng Sóc V đối với ông Chau Thạch H và bà Châu Thạch P.

3. Đình chỉ một phần yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn bà Neàng Q đối với ông Chau Thạch H và bà Châu Thạch P.

4. Về án phí dân sự sơ thẩm: Bà Châu Thạch P phải chịu 300.000 đồng (Ba trăm ngàn đồng) tiền án phí. Bà Neàng Q và Neàng Sóc V được miễn tiền án phí.

- Về nghĩa vụ chậm thi hành án: Kể từ ngày bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật (đối với các trường hợp cơ quan thi hành án có quyền chủ động ra quyết định thi hành án) hoặc kể từ ngày có đơn yêu cầu thi hành án của người được thi hành án (đối với các khoản tiền phải trả cho người được thi hành án) cho đến khi thi hành án xong, tất cả các khoản tiền, hàng tháng bên phải thi hành án còn phải chịu khoản tiền lãi kể từ ngày tiếp theo ngày xét xử của số tiền còn phải thi hành án theo mức lãi suất quy định tại khoản 2 Điều 468 Bộ luật Dân sự năm 2015.

5. Về quyền kháng cáo: Đương sự có mặt có quyền kháng cáo trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày tuyên án. Riêng đương sự vắng mặt tại phiên tòa có quyền kháng cáo được tính từ ngày nhận được bản án hoặc được tống đạt hợp lệ.

Trường hợp bản án, quyết định được thi hành theo quy định tại Điều 2 Luật thi hành án dân sự thì người được thi hành án dân sự, người phải thi hành án dân sự có quyền thỏa thuận thi hành án, quyền yêu cầu thi hành án, tự nguyện thi hành án hoặc bị cưỡng chế thi hành án theo quy định tại các Điều 6,7 và 9 Luật Thi hành án dân sự; thời hiệu thi hành án được thực hiện theo quy định tại Điều 30 Luật thi hành án dân sự.