Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông lớp 11 tập 2? Dạy thêm môn Ngữ văn lớp 11 trong nhà trường có được thu tiền?

Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông

Câu 1: Những đặc tính tự nhiên nào của sông Hương đã được tác giả chú ý làm nổi bật trong văn bản? Hãy chỉ ra các đoạn tiêu biểu nói về từng đặc tính của sông Hương.

Trong đoạn trích, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã làm nổi bật ba đặc tính tự nhiên chính của sông Hương:

- Sự mạnh mẽ, dữ dội nơi thượng nguồn:

+ Sông Hương trước khi về đồng bằng mang vẻ đẹp hùng vĩ, mãnh liệt với những ghềnh thác, vực sâu.

+ Đoạn tiêu biểu: “Trước khi về đến vùng châu thổ êm đềm, nó đã là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn…”

- Sự thơ mộng, trữ tình khi về với Huế:

+ Khi rời khỏi rừng già, sông Hương trở nên dịu dàng, mềm mại, tràn đầy chất thơ.

+ Đoạn tiêu biểu: “Từ ngã ba Tuần, sông Hương theo hướng nam - bắc qua điện Hòn Chén; vấp Ngọc Trản, nó chuyển hướng sang tây - bắc, vòng qua thềm đất bãi Nguyệt Biều, Lương Quán rồi đột ngột vẽ một hình cung thật tròn về phía đông - bắc, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, xuôi dần về Huế.”

- Sự sâu lắng, trầm tư và gắn liền với lịch sử:

+ Sông Hương không chỉ có vẻ đẹp thiên nhiên mà còn mang dấu ấn lịch sử, văn hóa của Huế.

+ Đoạn tiêu biểu: “Sông Hương đã đi vào thời đại Cách mạng Tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển. Sông Hương là vậy, dòng sông của thời gian ngân vang, của sử viết giữa màu cỏ lá xanh biếc.”

Câu 2: Với Ai đã đặt tên cho dòng sông?, tác giả đã nhìn sông Hương như con người có tính cách, tình cảm riêng. Hãy tìm trong đoạn trích một số chi tiết thể hiện điều đó và phân tích nét độc đáo của nghệ thuật so sánh, nhân hóa đã được nhà văn sử dụng.

Tác giả đã nhân hóa sông Hương như một con người với nhiều cung bậc cảm xúc và tính cách khác nhau:

- Sông Hương như một “cô gái Di-gan” hoang dại, phóng khoáng nơi thượng nguồn:

“Giữa lòng Trường Sơn, sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại.”

→ Nghệ thuật nhân hóa và so sánh đã tạo nên một hình tượng sông Hương đầy cá tính, tự do nhưng cũng đầy bí ẩn.

- Sông Hương như một người mẹ khi về với Huế:

“Sông Hương nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở.”

→ Dòng sông không chỉ mang vẻ đẹp dịu dàng mà còn thể hiện vai trò nuôi dưỡng, vun đắp cho Huế.

- Sông Hương như người con gái si tình khi đến với Huế:

“Giáp mặt thành phố ở Cồn Giã Viên, sông Hương uốn một nhánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng ‘vâng’ không nói ra của tình yêu.”

→ Dòng sông như một người con gái e ấp, tình tứ, mang nét duyên dáng, đằm thắm của người con gái Huế.

- Nét độc đáo trong nghệ thuật so sánh, nhân hóa:

Hoàng Phủ Ngọc Tường không miêu tả sông Hương như một thực thể vô tri vô giác mà thổi hồn vào nó, biến nó thành một nhân vật có tâm hồn, cảm xúc.

Các phép nhân hóa, so sánh làm cho dòng sông trở nên sống động, vừa có vẻ đẹp thiên nhiên, vừa có tính cách như con người, giúp người đọc cảm nhận được tình yêu sâu đậm của tác giả dành cho dòng sông này.

Câu 3: Trong cảm nhận của tác giả, sông Hương có sự gắn bó như thế nào với thành phố Huế? Phân tích một số hình ảnh, chi tiết làm rõ mối quan hệ đặc biệt này.

Sông Hương và Huế có một mối quan hệ gắn bó mật thiết, giống như một cuộc tình đẹp giữa dòng sông và thành phố. Một số chi tiết thể hiện sự gắn bó này:

- Sông Hương như một người tình chung thủy của Huế:

“Phải nhiều thế kỷ qua, người tình mong đợi mới đến đánh thức người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại.”

→ Dòng sông được ví như một người con gái đang đợi tình yêu đến đánh thức, cho thấy sự gắn bó lâu đời giữa sông Hương và Huế.

- Sông Hương chảy chậm khi qua Huế, như muốn ở lại mãi với thành phố này:

“Những chi lưu ấy cùng với hai hòn đảo nhỏ trên sông đã làm giảm hẳn lưu tốc của dòng nước, khiến cho sông Hương khi đi qua thành phố đã trôi đi chậm, thật chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh.”

→ Đây là một hình ảnh đẹp, thể hiện sự lưu luyến của dòng sông dành cho Huế, không muốn rời xa nơi này.

- Sông Hương quay trở lại Huế trước khi ra biển như một lời thề thủy chung:

“Và rồi, như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông - tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ.”

→ Hình ảnh sông Hương quay lại thành phố trước khi ra biển thể hiện sự lưu luyến, nỗi niềm bịn rịn của dòng sông với Huế.

Câu 4: Trong văn bản, có hai phương diện đáng chú ý: những thông tin khách quan về sông Hương và cảm xúc của tác giả về con sông này. Theo bạn, nội dung nào nổi trội hơn? Cơ sở nào giúp bạn xác định như vậy?

Nội dung nổi trội hơn trong đoạn trích chính là cảm xúc của tác giả về sông Hương.

- Tác giả không chỉ cung cấp thông tin về dòng chảy, địa lý, lịch sử của sông Hương mà còn thổi hồn vào dòng sông, biến nó thành một nhân vật có tâm hồn, cảm xúc.

- Lối viết giàu chất trữ tình, với nhiều hình ảnh so sánh, nhân hóa, ẩn dụ đã làm nổi bật tình cảm sâu sắc của tác giả dành cho dòng sông này.

- Cơ sở xác định:

+ Ngôn ngữ giàu chất thơ, đậm chất hội họa và âm nhạc.

+ Cách nhân hóa sông Hương như một người con gái có tính cách, cảm xúc.

+ Những liên tưởng độc đáo giữa sông Hương với lịch sử, văn hóa và con người xứ Huế.

Câu 5: Kiến thức văn hóa tổng hợp đã được tác giả huy động như thế nào khi viết bài tùy bút về sông Hương? Mục đích của việc huy động kiến thức đó là gì?

Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường đã huy động một khối lượng lớn kiến thức văn hóa tổng hợp để làm nổi bật vẻ đẹp của sông Hương từ nhiều góc độ khác nhau. Các kiến thức được vận dụng gồm:

- Kiến thức về địa lý - thiên nhiên:

Tác giả miêu tả chi tiết dòng chảy của sông Hương từ thượng nguồn về đồng bằng, những khúc quanh, sắc nước, cảnh quan hai bên bờ…

Ví dụ: “Từ ngã ba Tuần, sông Hương theo hướng nam - bắc qua điện Hòn Chén; vấp Ngọc Trản, nó chuyển hướng sang tây - bắc…”

- Kiến thức về lịch sử:

Sông Hương không chỉ là một dòng sông thơ mộng mà còn là chứng nhân lịch sử, từng ghi dấu nhiều sự kiện quan trọng.

Ví dụ: “Trong sách địa dư của Nguyễn Trãi, nó mang tên là Linh Giang, dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỷ trung đại.”

- Kiến thức về âm nhạc và văn học:

Sông Hương gắn với âm nhạc cổ điển Huế, là nguồn cảm hứng cho nhiều thi nhân, nhạc sĩ.

Ví dụ: “Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này, với một phiến trăng sầu và từ đó những bản đàn đã đi suốt đời Kiều.”

- Kiến thức về mỹ học và triết học:

Tác giả so sánh sông Hương với các dòng sông nổi tiếng thế giới (sông Xen, sông Đanuýp, sông Nêva), trích dẫn tư tưởng triết học của Hêracơlit (“Hai nghìn năm trước, có một người Hi Lạp tên là Hêracơlit, đã khóc suốt đời vì những dòng sông trôi đi qua nhanh, thế vậy!”).

- Mục đích của việc huy động kiến thức:

+ Làm cho bài tùy bút trở nên sâu sắc, phong phú về nội dung, thể hiện sự hiểu biết rộng của tác giả.

+ Góp phần lý giải vẻ đẹp đặc biệt của sông Hương trong bối cảnh tự nhiên, lịch sử và văn hóa.

+ Tạo ra sự kết nối giữa sông Hương với các giá trị văn hóa khác, làm nổi bật tầm vóc của dòng sông trong tâm hồn dân tộc.

Câu 6: Nêu cảm nhận của bạn về ý nghĩa nhan đề bài tùy bút. Cách đặt nhan đề của tác giả có gì đáng chú ý?

Nhan đề “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” không chỉ mang ý nghĩa tả thực mà còn hàm chứa nhiều tầng nghĩa sâu xa:

- Ý nghĩa tả thực: Đặt ra câu hỏi về nguồn gốc tên gọi “sông Hương” – con sông thơm ngát, gắn liền với Huế.

- Ý nghĩa biểu tượng: Câu hỏi không chỉ tìm kiếm người đặt tên mà còn là sự suy tư về giá trị, ý nghĩa của dòng sông trong lịch sử, văn hóa, tâm hồn người Huế.

Sông Hương có nhiều nét tính cách khác nhau: dữ dội nơi thượng nguồn, dịu dàng khi về đồng bằng, trầm mặc giữa kinh thành Huế. Tác giả muốn khám phá vẻ đẹp và linh hồn ẩn giấu của dòng sông.

- Cách đặt nhan đề độc đáo: Dạng câu hỏi tu từ gợi sự tò mò, kích thích người đọc suy nghĩ. Không trả lời trực tiếp, mà để người đọc tự cảm nhận vẻ đẹp và giá trị của sông Hương qua từng trang viết.

=> Cách đặt nhan đề này thể hiện tư duy nghệ thuật sâu sắc, gợi mở và giàu chất trữ tình, rất phù hợp với thể loại tùy bút.

Câu 7: Phân tích một số yếu tố nghệ thuật mà bạn cho là đặc sắc trong đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông?

Bài tùy bút của Hoàng Phủ Ngọc Tường có nhiều yếu tố nghệ thuật đặc sắc, góp phần tạo nên sức hấp dẫn và chiều sâu cảm xúc:

- Sử dụng thể loại tùy bút đầy chất trữ tình: Kết hợp giữa thông tin khoa học và cảm xúc chủ quan, tạo nên giọng văn vừa sâu sắc vừa bay bổng.

- Ngôn ngữ giàu hình ảnh, nhạc điệu: Những câu văn có nhạc tính, nhịp điệu mềm mại, uyển chuyển như chính dòng chảy của sông Hương.

Ví dụ: “Từ đấy, như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long…”

- Biện pháp nhân hóa và so sánh độc đáo: Sông Hương được miêu tả như một con người có tâm hồn, tính cách, suy nghĩ.

Ví dụ: “Sông Hương như một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya.”

- Sử dụng liên tưởng phong phú, độc đáo: So sánh sông Hương với sông Xen (Paris), sông Đanuýp (Buđapet), sông Nêva (Leningrad) để làm nổi bật vẻ đẹp riêng của nó.

Ví dụ: “Giáp mặt thành phố ở Cồn Giã Viên, sông Hương uốn một nhánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng ‘vâng’ không nói ra của tình yêu.”

- Vận dụng kiến thức văn hóa, lịch sử, nghệ thuật: Tác giả huy động kiến thức về địa lý, lịch sử, văn học, triết học để phân tích sông Hương.

Ví dụ: “Trong sách địa dư của Nguyễn Trãi, nó mang tên là Linh Giang, dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỷ trung đại.”

=> Tổng thể, nghệ thuật của đoạn trích là sự kết hợp hài hòa giữa chất trí tuệ và chất trữ tình, giữa tư liệu khách quan và cảm xúc chủ quan, tạo nên một hình ảnh sông Hương vừa thực vừa mộng, vừa thơ vừa nhạc.